Табыш Мурат. Къэбэрдей Бэлъкъэр, Налшык.
Адыгэм и хабзэ нэхъыщхьэхэм щыщщ щауэр и нысашэ хьэгъуэлIыгъъуэм деж щауапIэ кIуэжыныр. Ар нобэрей зэманым ресторан сыт жаIэри нэгъуэщI лъэпкъхэм я хабзэм ещхьу ящIыу щIадзащ.
Адыгэм и нысашэ хьэгъуэлIыгъуэр нобэрей зэмаными декIуу, Адыгэ хабзэм и купщIэри хэлъу зэрыщытын хуейм теухуауэ и гупсысэхэмкIэ зыхудогъазэ, Къэбэрдей Бэлкъэр щэныгъэ къэхутакIуэ энститутым Адыгэ IуэрыIуатэмкIэ и къудамэм я лэжьакIуэ нэхъыжь Табыш Мурат?
Табыш Мурат: ‘Щауэмрэ нысащIэмрэ зэгъусэу джэгум хэт’ жыпIэмэ, мыбы зыбжанэ лъандэрэ къащтауэ щыIэщ. Нысашэ гуимэхэр машынэхэр, зэкIэрыщIауэ нэчыхь щатх унэм щIалэгъуалэр яхэту щIалэмрэ хъыджэбзымрэ ирашалIэу.
Абы щыгъуэм деж нэчыхь зытхым деж я пащхьэм ныбжьыщитыр къоув, къыщиувэкIэ дауикI абы и щIыбым къыдэтщ благъэри Iыхьлыри ауэ щыхъукIэ лъэныкъуитыми къикIахэр, хъыджэбзым и лъэныкуъэкIэ къикIахэри, щIалэм и лъэныкъуэкIэ къэкIуахэри.
Ахуэдэм деж нэхъыжь къыщыхэхьи щыIэщ, ахэм якIэлъыплъыну. Апхуэдэм деж утыку укъыщихьэкIэ ар хабзэм щымыщыу къэралым и зэхэтыкIэм къыхэкIа зы Iуэхугъэ гуэру къэтщтэнщи, мис а зэ утыку къихьэгъуэм и нэмыщIкIэ Iэмалыншагъэм ущыригъувалIэкIэ, иджы нобэ щыIэ щIалэгъуалэхэм Iэнэм щызыпэрысу тIурикIи зышамрэ яшамрэ зы Iэнэм кIэрысыу, мыбдрей благъэ хьэгъуэлIыгъуэр зейм къекIуэлIа и благъэр абы и гупэкIэ ресторан жыхуэтIэхэм абы псори зэхэтущ зэрыхъури, а къомыр абыхэм къажьыхэплъэу Iэнэр ягъэуву зыхэту джэгур ирагъэкIуэкIыу щекIуэкI щыIэщ.
Мыр зыфIэфIи щыIэщ, зи жагъуэ дыди щыIэщ. Иджы нобэ къэтэдж щIалэгъуалэм ущыхэпъэм идежкIэ си гугъэмкIэ бжьыпэр езым щIалэгъуалэм нэхъ зыIэригъэхьэжыну яужь иту апхуэдэ зы лъэбакъуэ гуэрхэр ча хъуауэ апхуэдэу щытщ. Псалъэм и хьэтыркIэ ныбжьыщIэ зэгурыIуахэм Iэмал зэриIэкэ езы тIур зэрихьэлIауэ щIэи жьи зырамыгъэлъагъун щхьэкIэ езым гурэ псэрэ дызэувэлIащ, дзэдэпсэунущ жаIэу гукъыдэж щащIым идежкIэ щэхуу нэчыхь щатх унэм макIуэри я нэчыхьыр ирагъэтх дахэцыкIум хуэдуи мис а зэрызехьэ гуимэ зэкIэрыщIауэ заксым (Нэчыхь зыщатх унэ) кIуэныр а Iуэхур зэуэ мо щIалэгъуалэм ящIа лъэбакъуэмкIэ хэгъэкIуэтыкIа мэхъури, нысашэр аткIэ зэрекIуэкIынум хуэдэу Iэмалыншэ мэхъур.
Нысашэр нысэращ зэщIылIар, щауэр щэуапIэ мэкIуэж. Аращи а тIур зэримыхьэлIэу зэмыгусэу апхуэдэу мэхъур. Зэманым зэхъуэкIыныгъэ куэд къыхешэ, япэрауэ хъыджэбзым и лъэныкуэкIи щIалэм и лъэныкуъэкIи, благъэхэр зыхэхьэрэ а зы махуэм е зы шхапIэ е зы ресторан гуэр деж хьэгъуэлIыгъуэр дахырэ зэхэкIыжыу.
Экономикыми къыхокI ар, цIыхур зэрыхущIэмыхьэр лэжьапIэ Iэнатэм зэрыпэрытыми къыхокIыр. Ауэ хабзэ гуэр Iуэхум хэлъу дахагъэ хъун щхьэкIэ кIэщIдыдэу фIэкI зэфIэмыкIыми щIалэгъуалэ иджы щыIэм си гугъэмкIэ ирагъэкъужыну яужь итщ.
Щауэмрэ хъыджэбзымрэ зэбгъэдэсу хьэгъуэлыгъуэм абы я пащхьэ къисыу Iэнэ щыхуагъэувым деж зыбгъэдэс щытыкIэмрэ, ар апхуэдэу пхэнджыу къэзылъытэм хабзэм дытетын хуейщ жэуэ гупсысэхэмрIэ я Iуэхур иджы зыкэлъыщIыхьэж хуэдурэ къысщохъу, 50-50 у къапщтэмэ.
Сэ си еплъыкIэр къыжысIэу щытымэ, сфIэкъабылкъым щауэмрэ хъыджэбзымрэ зы Iэнэ щызыдрихьэлIэу цIыхум я пащхьэ исыныр.
СфIэкъэбылкъым щауэмрэ хъыджэбзымрэ зэгъусэу утыкум къихьэрэ къызэдэфэу.
СфIэкъабылкъым а тIум яцIэкIэ Iуэхур зыхэхьауэ щытыми мор моращ, мор моращ жаIэу Iэпэр хуашийрэ е зыгуэр фIащыу, е зыгуэру зыбгъэдашэу моуэ гушыIэ ящIыж хуэдэу а ныбжьыщIитIыр зэбгъэдэувахэр мис апхуэуд утыкум дежкIэ наIуэ щащIкIэ ар псалъапIэ ящIыу.
Сэ сфIэ къабылщ пасэрейм дыремыщхьыми абы я щытыкIэм и хуэмэбжьымэ къыкIэрихыу щауэр и щауапIэ ису, и ныбжьэгъухэм яхэсу щхьэхуэу щытыныр Iуэухр зэщIылIа нысащIэм и утыкур щхьэхуэу щытыну. Джэгур зейр джэгум ейуэ щытыжыну. Зэманым сыт хуэдизу зимыхъуэжыми уэ уи Адыгагъэр къызытезынэр цIыхум хуэпщI пщIэращ, Адыгагэ хъужыри аращ.
Уэр хуэдэ цIыхум уэр хуэдэ пщIэ хуэпщIыныр уи щхьэ хуэбгъэфащэ пщIэмрэ лъытэныгъэмрэ хуэпщIын хуейуэ. Адэ- анэ уэ укъэзылъхуам мис си быным Iуэху иIэщ жиIэу къыпщыгуфIыкыу Iуэху дихыми абы къикIкъым занщIэу наIуэ сыхъуащ жыпIэу зэрыхъуар абы инэм щIэпIун хуейуэ, узбгъэдэувэу.
Зэтемыхьэныр, зыщыдзеиныр, нэхъыбэу зэлъытауэ щытыр нэхъыбэрэ зэмыпсалъэхукIэ нэхъыбэрэ моуэ зыбгъэдэмыхьэу щытыхукIэ абы я зыхуакум илъын хуей зэхущытыкIэ пхъашэуи сощI, щабэуи сощI ауэ зы жыпкъэм тету, анэми адэми хуэфащэ пщIэр ипщIэу къэзыгъанэ Iуэхугъуэщи ар къэнэн хуейуэ къысщохъур.
Си гугъэмкIэ ди джэгухэм языныкъуэхэм а хабзэр къызэпауд, изыныкуэхэм дежкIэ а хабзэр Iэмал зэриIэмкIэ дымыгъэкIуэдыжыу къызэтенэн хуейщ жаIэри мис а жызыIэм Iуэхур зэригъэкIуэкынур яужь зэритыр сэ сфIэ къабылщи ар цIыхум къытемыхьэлъэу, ди псэукIэми къезэгъыу адэ- анэми гуитI щхьитI имыщIыу гузэрыдзэ имыщIыу а Iуэхугъуэм теухуауэ щIалэгъуалэми абы щхьэкIэ нэхъыжьым я лъэныкъуэкIэ къикIыу губгъэн зыхуимыгъэфэщэжыу зыгуэру зэгъэпцIын хуейщ.
Мыбы хэкIыпIэу иIэр кIэ имыIэу ирипсалъэн хуейуэ аращ. Хабзэр щытцIыхукIэ зэрыщытар щытщIэкIэ зэманым щызихъуэжкIэ урипсалъэ урипсалъэу зэпытыурэ зебгъэухъуэнщIырэ къыхэкIар екIурэ ещхьыу дахэу пщэдей зэрынихьэсынум.
Е.Б.: Тыркум деж щIалэгъуалэм куэдым жаIэ, “Си гъащIэм зэ къэсшэнум си нысащIэм и Iэпэр сIыгъыу, ар жылэм къздалъагъуэу сыт щIэмыхъур“ Жэуэ.
Емуз Баязыт, Хуитыныгъэ радио, Къэбэрдей Бэлъкъэр, Налшык
No comments:
Post a Comment